| abstract
| - [[Plik:Gęsiówka (1944).jpg|rigt|thumb|250px|Gęsiówka, główny obóz KL Warschau, w 1944 roku]] KL Warschau (skrót od niem. Konzentrationslager Warschau) – niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny, działający na terenie Warszawy w czasie II wojny światowej, uznawany za jeden z elementów "zniszczenia polskiego miasta Warszawy" w ramach planu Pabsta. [[Plik:Plan Pabsta.jpg|right|thumb|250px|Plan Pabsta]] [[Plik:Więźniowie Gęsiówki.jpg|right|thumb|250px|Więźniowie Gęsiówki wyzwoleni przez batalion "Zośka"]] Konieczność założenia obozu koncentracyjnego wiązała się nazistowskim planem przebudowy Warszawy na niemieckie miasto, zwanym potocznie planem Pabsta. Przewidywał on "zburzenie polskiego miasta" oraz wybudowanie w jego miejscu "nowego niemieckiego miasta". Nazwa KL Warschau pojawiła się po raz pierwszy w rozkazach Heinricha Himmlera z 1942 i 1943 roku, który zaznaczał, że zburzenie getta i założenie obozu koncentracyjnego jest niezbędne dla osiągnięcia spokoju w mieście. Obóz KL Warschau założono na podstawie decyzji Heinricha Himmlera z 16 lutego 1943 roku, jednak zorganizowano go dopiero w maju 1943 roku, już po upadku powstania w getcie warszawskim. Początkowo mógł działać jedynie jako obóz pracy pod nazwą Arbeitserziehungslager der Sicherheitspolizei Warschau, który objął obszar wzdłuż Gęsiej, pomiędzy Zamenhofa, Wołyńską, Ostrowską, Glinianą i Okopową, wykorzystując między innymi budynek Koszar Wołyńskich (gdzie znajdowało się więzienie Gęsiówka). Od 11 czerwcu 1943 roku w skład obozu wszedł także Pawiak przy ulicy Dzielnej. Pierwszych więźniów w obozie umieszczono 19 lipca 1943 roku, a pierwszym komendantem został Wilhelm Goecke. Według publikacji Bogusława Kopki, wydanej przez Instytut Pamięci Narodowej, obóz przy ulicy Gęsiej był jedynym elementem obozu KL Warschau, jednak odmiennego zdania jest niezależna historyk Maria Trzcińska – według jej ustaleń zakładanie obozu zaczęto już na początku 1942 roku i w połowie 1943 roku składał się on z pięciu podobozów zlokalizowanych w trzech częściach Warszawy. Ten hipotetyczny obóz miał zajmować łączną powierzchnię 120 hektarów i składać się ze 119 baraków mogących pomieścić jednorazowo około 41 tysięcy więźniów. Podobozy miały znajdować się na terenie obozu jenieckiego na Kole (rejon ul. H. Krzemienieckiej, 55 baraków), w rejonie Dworca Zachodniego (rejon ul. Bema, 30 baraków w dwóch obozach) oraz na terenie dawnego getta (rejon ul. Gęsiej i ul. Bonifraterskiej, 32 baraki w dwóch obozach). Na zdjęciach lotniczych z 1944 roku w rejonie Dworca Zachodniego nie widać jednak żadnych śladów baraków ani innych obiektów. Istnienie tych podobozów jest kwestionowane przez większość historyków, w tym przez Instytut Pamięci Narodowej. Mimo to uchwałą Sejmu z 27 lipca 2001 roku oficjalnie poparto budowę pomnika upamiętniającego tysiące Polaków, mieszkańców Warszawy, zamordowanych w KL Warschau (...), a także zamordowanych razem z nimi obywateli innych narodowości. Obóz KL Warschau podlegał bezpośrednio Głównemu Urzędowi Gospodarki i Administracji SS, a także Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy. Według IPN zespół obozowy miał gromadzić więźniów, głównie Żydów pracujących w niemieckich zakładach przemysłowych, a ci mieli być rozsyłani stąd do obozów zagłady. Plan ten nie został do końca zrealizowany wobec różnic zdań i interesów wśród samych Niemców. Źródła przedstawione w swojej publikacji przez Marię Trzcińską dowodzą za to, że obóz był przeznaczony głównie dla warszawiaków i miał na celu znaczne zmniejszenie ludności miasta, i prowadził tym samym bardzo aktywne działania w celach likwidacji, często bez odpowiedniego odnotowywania, mieszkańców miasta. Ku temu miały służyć obiekt śmierci w Lasku na Kole, niedaleko obozu "Koło", komory gazowe w tunelu w ciągu ul. Bema niedaleko obozu "Warszawa Zachodnia" oraz pojedyncze cele gazowe i masowe egzekucje w rejonie ruin getta, m.in. przy ul. Nowolipki 25. [[Plik:Prymasa Tysiąclecia (tunel, kartki).JPG|right|thumb|250px|Wnętrze tunelu przy al. Prymasa Tysiąclecia]][[Plik:KL_Warschau,_jak_miały_wyglądać_komory.JPG|right|thumb|250px|Schemat przedstawiający, jak miały działać komory gazowe w tunelu ulicy Bema]] Szczególnie dużo kontrowersji budzi właśnie sprawa domniemanych komór gazowych, które miały być umieszczone w tunelu ul. Bema (dziś jest to al. Prymasa Tysiąclecia) w rejonie Dworca Zachodniego. Według Marii Trzcińskiej w jednym z dwóch ówcześnie istniejących tuneli miały znajdować się banie gazotwórcze, a drugi tunel miał służyć za komorę gazową. Śmierć miało tu ponieść około 200 tysięcy osób. Nigdy nie odnaleziono jednak żadnych dokumentów potwierdzających istnienie komór gazowych, a wszelkie domniemania opierają się na świadkach i wyliczeniach. Podobne wątpliwości budzi "obiekt śmierci" w Lasku na Kole – według Trzcińskiej do dzisiaj zachowały się tutaj pozostałości dawnego piecowiska, kłóci się to jednak z zeznaniami niektórych świadków, którzy podczas niemieckiej okupacji przebywali w lasku na Kole na półkoloniach, prawdopodobnie w znajdujących się tutaj obiektach. Zachowane ruiny oraz wybetonowany dół mogłyby być najzwyczajniej domem wakacyjnym oraz basenem dla dzieci. Komora gazowa miała też istnieć w więzieniu przy Gęsiej 26 – ta wersja jest popierana przez Bogusława Kopkę, według którego w tej komorze oraz w wyniku egzekucji w ruinach getta mogło zginąć łącznie około 20 tysięcy osób. Przed wybuchem powstania warszawskiego w 1944 roku hitlerowcy zaczęli ewakuować obóz, zorganizowali wymarsz około 4000 więźniów do Dachau, który dla wielu uczestników zakończył się śmiercią z wyczerpania, głodu czy chorób. Wielu maszerujących, zbyt słabych żeby iść, rozstrzeliwano. W obozie przy ulicy Gęsiej pozostało 348 więźniów, którzy zostali wyswobodzeni przez batalion "Zośka" dnia 5 sierpnia 1944 roku. Pierwsze dochodzenia na temat obozu prowadzono już w 1945 roku, jednak zostało ono przerwane z powodu założenia na terenie dawnej Gęsiówki obozu pracy NKWD, gdzie oprócz jeńców wojennych przetrzymywano także żołnierzy Armii Krajowej. Obóz istniał przynajmniej do 1949 roku, potem utworzono tu więzienie, które zakończyło swoją działalność w 1963 roku wraz z otwarciem więzienia na Białołęce Dworskiej. [[Plik:Skwer Alojzego Pawełka (pomnik).JPG|right|thumb|250px|Pomnik na skwerze Alojzego Pawełka]][[Plik:Tablica_infomacyjna_o_KL_Warschau_na_skwerze_Alojzego_Pawelka.JPG|thumb|250px|Tablica informacyjna na skwerze Alojzego Pawełka]][[Plik:Lasek_na_Kole_(ruiny_12).JPG|right|thumb|250px|Kamień pamiątkowy w Lasku na Kole]] Śledztwo wznowiono w 1973 roku, jednak nie przyniosło ono większych rezultatów oraz rozstrzygnięcia najbardziej dyskusyjnych kwestii, było zresztą kilkukrotnie przerywane, aż zawieszono je w 1996 roku. Dnia 27 lipca 2001 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wydał, w 57. rocznicę zakończenia zbrodniczej działalności obozu, uchwałę w sprawie upamiętnienia ofiar KL Warschau. Sejm zwrócił się z apelem o wzniesienie pomnika oraz inkorporowanie do wybudowanego pomnika ku czci ofiar KL Warschau kamienia węgielnego, który został poświęcony przez Jana Pawła II. IPN w pełni popiera budowę pomnika pomordowanych w KL Warschau. W 2002 roku śledztwo wznowiono. Istnienie obozu koncentracyjnego KL Warschau upamiętnione jest w Warszawie w kilku miejscach. Pierwsze z nich to tablica pamiątkowa umieszczona na bloku przy ul. Anielewicza 34, upamiętniająca zdobycie Gęsiówki przez batalion "Zośka". Drugim miejscem jest niewielki pomnik oraz tablica informacyjna na skwerze Alojzego Pawełka na Czystem, w pobliżu domniemanego miejsca, gdzie znajdowały się komory gazowe oraz dwa podobozy. Krzyż upamiętniający ofiary obozu stoi także przed kościołem Zesłania Duchu Świętego na Broniewskiego, zaś przed Pawiakiem znajduje się tablica pamiątkowa. Dwa inne miejsca to kamień pamiątkowy w Lasku na Kole, obok domniemanego obiektu śmierci, oraz tunel w ciągu al. Prymasa Tysiąclecia, gdzie zwolennicy tezy o istnieniu komór gazowych umieścili na ścianach liczne artykuły oraz plany przedstawiające, jak komory miały funkcjonować. Orędownicy upamiętnienia 200 tysięcy ofiar obozu chcą jednak wznieść pomnik przy samym tunelu, projekt krzyża oblepionego rękami, symbolizującymi chęć wydostania się z komór, przygotowali Maksymilian Biskupski oraz Konrad Kucza-Kuczyński. Pojawiła się także idea wystawienia pomnika na rogu Dzielnej i alei Jana Pawła II bądź kaplicy na terenie kościoła św. Augustyna. Nie wiadomo jednak, czy którykolwiek z pomysłów będzie realizowany, gdyż obie lokalizacje są przedmiotem głębokiego sporu. Mimo to projekt stał się inspiracją dla pomnika Ucieczki z Getta, który stanął przy ul. Prostej.
|
![[RDF Data]](/fct/images/sw-rdf-blue.png)