| abstract
| - La numero la plu resente (februaro 2012) de la jornal "Esperanto" conteni un letera multe interesante ("Ne tro igi") de Rob Moerbeek sur alga malusas comun de la sufisa "-ig-" en acel lingua. Me ia esplora la parolas corespondente en lfn per serti ce nos no fa alga de la mesma eras en lfn. Ave a su la me tradui de la letera e me comentas. Simon
* Ĝeneralaj reguloj povas faciligi la vivon. Kiam Esperanto ne obeas regulecon, ni konsolu nin, ke eĉ en tio ĝi estas bona preparo al lernado de naciaj lingvoj.
* Regulas jeneral pote fasili la vive. Cuando esperanto no obedi regulas coerente, nos ta consola nos car donce lo es un bon prepara per aprende linguas nasional.
* Unu el la oftaj stumbliloj aŭ infektaj malsanetoj estas la verbigo el substantivaj (foje adjektivaj) radikoj. Kiam do ni uzu "-i", kiam "-igi"? Rekta verbigo ofte liveras transitivajn rezultojn: Uzante martelon ni martelas ŝtopilon en barelon kaj provizante la supon per sukero ni ĝin sukeras. Ĉu estas komuna eco en ambaŭ tipoj? Se ni formulas per "trakti per" tio kion la radiko indikas, ni kovras ambaŭ kazojn.
* Un de la tropezas o peti maladias infetante es la verbi de radises nomal (e, a veses, ajetival). Cuando nos ta usa "-i", e cuando "-igi"? La verbi direta produi comun resultas transitiva: Usante un martelo [martel], nos martelas un tapo per entra lo a un baril, e furninte sukeron [zucar] a la sopa, nos sukeras lo. Esce ave un cualia comun en ambos tipos? Si nos formula como "trata par" lo cual la radis indica, nos covre ambos casos.
* En lfn, "martel" e "zucar" es egal radises nomal, e nos ave egal la verbos transitiva "marteli" e "zucari". Me suposa ce on marteli la cosa cual on colpa. On pote marteli un tapo per entra lo a un baril, o on pote marteli direta la baril. Simon
* Sed ni kutimas resubstantivigi tiujn sekundarajn agojn. Martelado konvenas por iom longdaŭra ago. Sed se iu bezonas nur unu movon, PAG konsilas "martelbato".
* Ma nos cambia comun esta atas derivada a nomes denova. Martelado [un marteli] conveni a un ata alga durante. Ma si nos nesesa sola un move, PAG [Plena Analiza Gramatiko] conselas martelbato [colpa de martel].
* Lfn no ave la problem de distingui "martelo" [martel] e "martelado" [marteli]. Ma no es clar esce un "marteli" es "a hammerblow" ("martelbato") o "a hammering" ("martelado"), o ambos. Simon
* Simile ni povas paroli pri sukerado de la supo, aŭ prefere sukerŝuto. (Verŝajne vi preferas saladon, aŭ salŝut(et)on.) Pli ofte ni "provizas per" ol "atakas per io".
* Simil, nos pote refere a sukerado [un zucari] de la sopa, o prefereda a sukerŝuto [un versa de zucar]. (Probable tu prefere salado [un sali], o salŝut(et)o [un versa (peti) de sal].)
* La difere entre "martelbato" e "martelado" pertine apena a "zucari", car la ata no es un serie de atas plu peti. "Sali" opera como esata como "zucar". No problemes asta aora! Simon
* Ofte (o)ni trouzas "-ig", timante ke iu miskomprene interpretos la rektan rezulton kiel netransitivan. Ja "hipnoti" (formita el la substantiva radiko hipnot) estas kvazaŭ dormegi. Tamen, se mi lok-igus mian pianon, mi farus ĝin loko, t.e. spaco por io. Efektive ĝi portas stakon da muziklibroj kaj varian kvanton da kasedoj plus radioricevilon: por ili mi lokigis mian pianon. Sed fakte mi ĝin lokprovizis, mallonge: lokis, t.e. liberigis por ĝi lokon aparte destinitan al ĝi. Kaj mi estas kontenta pri tiu lokado. Eble vi protestas, ke lertaj transloĝigistoj senpene lokas ĝin rutine. Nu, kial ne esti kontenta pri ĝia "meto"? Plia komplikaĵo: Zamenhof destinis tiun vorton "meti" por ĝenerala uzo, samkiel "je" inter la prepozicioj kaj "um" ĉe la sufiksoj. Nu, ankaŭ "surlokigo" taŭgas. Kaj la interveno de la lertuloj elvokas la ideon, ke "lokigo" fakte mem estas dusenca: ĝi signifas ja ankaŭ ke mi igis la istojn loki mian instrumenton.
* Comun on/nos usa tro "-ig", temente ce algun va malcomprende ce la resulta direta es nontransitiva. Vera, hipnoti [es ipnoseda] (formida de la radis nomal hipnot) es simil a "dormi profonda". An tal, si me lokigus me piano, me ta fa ce lo deveni loko [un loca], cual es per dise un spasio per alga cosa. En fato, lo porta un pila de libros de musica, un cuantia variante de caxetas, e un resetador de radio: per los me lokigis me piano. Ma vera me ia furni un loca, plu corta lokis [ia loca], cual es per dise ce me ia libri per lo un loca spesial destinada per lo. E me es contente sur acel lokado [ata de loca]. Cisa tu protesta ce relocores esperiosa lokas [loca] lo, comun e fasil. Alora, perce me no ta es contente sur se meto [pone]? Un plu complica: Zamenhof ia destina acel parola meti [pone] per usa jeneral, esata como je entre la preposadas e -um- en la sufisas. Bon, ance surlokigo [un pone a loca] conveni. E la interveni de la persones astuta evoca la idea ce lokigo mesma es ambigua en fato: lo sinifia vera ance ce me ia fa ce la relocores loki [loca] me strumento.
* Pare bizara ce "hipnot" es un radis nomal en esperanto. En lfn, "ipnose" es prima un verbo transitiva, donce la problem no aveni. Simil, "lok" es nomal en esperanto, ma "loca" es ja un verbo transitiva en lfn. "Lokigi" es un conseta rara; en lfn on pote espresa lo par dise "me fa ce me piano es un loca per…" An tal, en lfn, nos no pote distingui fasil entre "loko" e "lokado"; ambos es "loca". Ma nos ia discute ja longa esta, e me es contente con la conclui. Me no ia sabe ce Zamenhof ia regarda "meti" como un verbo tota neblosa; me no es an serta ce me crede esta informa. "Surlokigo" es un composada bela de un spesie tipal en esperanto. "La surlokigo de la piano" no pote es traduida par "la loca de la piano", ma "la pone de la piano [a se loca]" espresa bon la intende. Simon
* Ofte ni aŭdas, eble mem uzas "detaligo" de la programo. Ne ĉiu havas okazon analizi la rutinaĵojn. Nu, se ni faras la programon detalo, ĝi apartenas al io multe pli vasta, ekz. al la tuta aranĝado de kongreso, kiu ampleksas interalie serĉadon de taŭga(j) ejo(j), trovon de financaj rimedoj, de kunlaborantoj. Sed fakte ni celas diserigon de la programo en multajn temojn. Ni do fakte provizas la programon per detaloj: ni detalas ĝin. Ke tio postulas zorgan preparon, scias ĉiuj organizantoj; do "detalado" estas konvena priskribo de la ago, kaj detalada aŭ detaltrova zorgo taŭge sidas en la lingvouzo.
* Comun, nos oia – cisa nos usa – detaligo [un detaliosi] de la programa. No cadun ave la tempo per analise la costumes. Bon, si nos fa ce la programa deveni detalo [un detalia], lo parteni a alga cosa multe plu vasta, per esemplo a la organiza intera de un confere, cual ensirca entre otra cosas xerca un o plu locas conveninte, trova recursos finansial e colaborores. Ma vera nos intende la analise de la programa en multe temas. Donce en fato nos furni detalias a la programa: nos detalas [detalia] lo. E esta esije preparas atendosa, como tota organizores sabe; donce detalado [un ata longa de detalia] descrive conveninte la ata, e detalada [detaliante] o detaltrova [trovante detalias] senta conveninte en la usa de la lingua.
* En esperanto, "detal" es un radis nomal. En lfn, seguente la idea de "talia", lo es verbal. Seguente nos discutes, "un detalia" pote es egal "detalo" o "detaligo" – la eleje es clarida par la situa, o par otra parolas ajuntada cuando nesesada. On pote dise ance "la furni de detalias", evidente. Lfn ave no parola cual coresponde direta a "detalado", ma on pote ajunta simple "longa" o un parola simil, e la resulta es probable plu clar, car "detalado" no es un conseta comun. Simon
* Simile eblas trakti amaseton da "provizaĵoj": artiko(j)-artiki, same breĉ(et)i, centri, denti, detali, (elektri), emocii, kadri, klasi (kun paronimo klasifiki), kolonii (tio estas terura ironio!), kruci, nomi, nombri, nuanci, numeri, paniki (urbon), rimi(!), terori kaj teruri, trui, veneni (ankaŭ riveron!). En PIV mankas "rubriki": eblas eviti kritikon per "enrubrikigi".
* On pote trata simil un monton peti de "furnis": artiko(j) [juntas] – artiki [junta], la mesma como breĉ(et)i [*buci, crea un buco en, fende], centri [consentra], denti [*denti, furni dentes a], detali [detalia], elektri [dona un xoca eletrical a], emocii [emosia], kadri [*monturi, *molduri], klasi [clasi] (kun paronim "klasifiki"), kolonii [coloni] (esta ave un ironia xocante!), kruci [crusa], nomi [nomi], nombri [conta], nuanci [tinje sutil], numeri [numeri], paniki [fa ce ___ panica], rimi [fa ce ___ rima] (!), terori e teruri [terori], trui [*buci], veneni [veneni] (ance un rio!). En PIV [Plena Ilustrita Vortaro], rubriki [pone su un titulo en un jornal] manca: on pote evita ce on critica si on dise enrubrikigi.
* "Junta" ave multe sinifias en lfn, ma nos refere asi a la lia cual resulta pos un ata de junta. Donce esta es denova un esemplo de un nom verbal en lfn cual refere egal a la ata mesma e a la resulta. Ma no problem. La usa de "centri" en esperanto pare nonlojical; probable lo es un sinonim antica de "koncentri", ma on ia introdui "koncentri" sola a pos. "Denti" es usada per descrive rotas e similes. La sensa de "elektri" es multe restrinjeda (PIV restrinje la ojeto an a corpos umana); la usa de "eletrici" en lfn per "elektrigi" es plu usosa. (Me no comprende perce la autor ia scrive "elektri" entre brasetas en se lista.) "Paniki" es transitiva en esperanto, cual ia pare sempre strana a me, car panica es un reata, no un causa. En lfn nos ia defini ce "panica" es prima nontransitiva. Me no comprende perce la autor ia ajunta un sinia de esclama pos "rimi"; cisa on tende usa multe esta verbo en un modo nontransitiva; ma me no ia oserva esta en la pratica; cisa el indica simple la fato ce "ri" e "mi" rima. En lfn, "rima" es un verbo nontransitiva, cual es multe plu lojical – rimas esiste, an si nun crea los. "Rubriki" es un parola strana; autores variosa usa lo en sensas variosa; la plu comun, lo pare no plu ca un sinonim de "clasi". Simon
* Sed mi promesis ankaŭ neregulaĵojn:
* Ma me ia promete ance noncoerentes:
* Eblas artikigi, krucigi: centrigi estas paĝaranĝa termino, dentizi same taŭgas en tekniko.
* On pote artikigi [= "artiki", junta], krucigi [= "kruci", crusa]; centrigi [sentri] es un terma de la tipografia de pajes; dentizi [= "denti", furni dentes a] conveni egal en la tecnica.
* "Artikigi" e "krucigi" es asetada par PIV como sinonimes de "artiki" e "kruci": un caos! La sola sinifia de "denti" es "furni dentes a", donce me no comprende perce on senti la nesesa de ajunta "dentizi" con la sufisa tecnical "-iz-" como un sinonim, estra car on ia vole ce la parolas aspeta plu tecnical. Simon
* Sed lerni mi vere devis: normigi, ordigi, reguligi. Ŝajnas ke tiujn radikojn ni sentu adjektivaj: norma, orda, regula.
* Ma me ia debe aprende vera: normigi [normi], ordigi [ordina], reguligi [fa ce ___ coere, fa ce ___ segue regulas]. Pare ce nos senti ce esta radises es ajetival: norma [normal, pertinente a un norma], orda [ordinada], regula [coerente, seguente regulas].
* "Normigi" sinifia "normizi", ma on tende evita la sufisa "-iz" en esperanto – partal car lo no es ofisial, ma xef car lo es un sufisa prendeda de ido! "Ordo" es un radis nomal en esperanto, cual on pote comprende, ma la efeto es sola un difere estrema sutil entre "ordi" (rara, vea) e "ordigi" (comun, moderna). "Reguligi" sinifia "laŭreguligi" aŭ simil; lo es tan nonlojical como si on ta dise "litigi infanon" [fa ce un enfante deveni un lito] en loca de "enlitigi infanon" [fa ce un enfante vade a se lito]. Simon
* Simboli havas aĵon kiel subjekton, do ni simboligas la pacon per kolombo. Interesi, koncentri, eksplici kaj kompliki, promocii kaj degradi estas verbradikaj transitivoj. Kaj oni interesas iun pri Esperanto aŭ interesigas Esperanton al li. Mi ne dirus ke oratoro interesigas sian publikon (igas ĝin interesi – lin?: kompreneble ĝi jam lin interesas, sed tio estas nulnovaĵo).
* Simboli [simboli] ave un cosa per sujeto, donce nos simboligas la pas [fa ce la pas es simbolida] par un pijon. Interesi [interesa], koncentri [consentra], eksplici [espresa clar], e kompliki [complica], promocii [leva (a un posto plu alta)], degradi [basi (a un posto min alta)] es radises verbal transitiva. E on interesas [interesa] algun sur esperanto, o interesigas esperanto a el [fa ce esperanto interesa el]. Me no ta dise ce un bonparlor interesigas se escutores (fa ce los interesa – el?: natural los interesa ja el, ma ave no parte nova en esta).
* "-ig" pare vera un sufisa confusante en esperanto, cuando on regarda detaliosa lo. "Simboligi" vole dise "igi simbolita" [fa ce ___ es simbolida par], e no "igi simbolo" [fa ce ___ simboli]. Pare tota acaso ce on dise "simboligi la pacon per kolombo" e no "simboligi kolombon pri paco". On trova la mesma "problem" (teorial, no pratical) con "sciigi": "mi sciigas tion al vi" [me fa ce esta es sabeda a tu] es egal bon como "mi sciigas vin pri tio" [me fa ce tu sabe esta]. Como en lfn, la situa e la parolas visina clari la intende. Me ia oia nunca "interesigi" en la sensa de "interesigi Esperanton al iu", ma lo es lojical. Simon
* Oni elektrigas sukcenon, dielektrikon aŭ (figursence) sian publikon; tamen pacientojn oni povas "elektri".
* On elektrigas [eletrici] ambar, un dialetrica, o (metaforal) se escutores; an tal, on pote sola elektri [dona un xoca eletrica a] pasientes.
* Esta es un distingui sutil. En lfn, me opina ce ambos es "eletrici" (= ajunta eletrica a). La natur de la ojeto clari la intende. Simon
* La novmodaj vortoj "fokusi" (en PIV nur "enfokusigi" lensojn) anstataŭ koncentriĝi super, atenti, kaj "avantaĝi" (ĉu ne plena sinonimo de "profitigi"?) estas ankoraŭ diverse traktataj.
* La parolas de moda nova fokusi [foca] (en PIV, sola enfokusigi lentes) en loca de koncentriĝi super [deveni focada supra], e avantaĝi (esce no mera un sinonim de profitigi [fa ce ___ profita]?) es ancora tratada en modos variosa.
* "Foca" es transitiva en lfn, e relata xef a lentes e simil. Per la ata de mente, on dise ja "consentra" en lfn, si me no era. La disionario dise ce "consentra" es transitiva, ma me vide no razona ce el no ta es prima nontransitiva. En esta modo, un mente pote consentra sur/a un taxe, o on pote consentra se mente sur/a un taxe. Nos ia discute resente "avantaĝi", en la contesto de la verbo "benefica". Simon
* Por ne tro ŝtopi vian digestilon, el la adjektivaj radikoj mi mencias nur malmulte: falsa, falsi. Nia Akademio eĉ honoras ĝin per dukaraktereco, malofta distingo. Do ni ne tro igu per *falsigado, kvankam eble estas taktiko anstataŭ mem falsi peti alian falsi: falsigi per riskanto.
* Per no impedi tro tu dijestador, me lista sola poca de la radises ajetival: falsa [falsa], falsi [falsi (un documento)]. Nos Academia onora la radis fals an con du tipos, un distingui rara. Donce nos no ta usa tro "-ig" par dise *falsigado [un ata de falsi], ma un tatica posible es, en loca de falsi mesma, demanda ce un otra person falsi: falsigi per riskanto [fa ce ___ deveni falsa par un riscor].
* Es bizara ce la Academia fa acel clari de "fals". "Fals" es evidente un radise verbal, como "korekt" e "fuŝ". Simon
* Ekskluziva estas same adjektiva: do Zamenhof prave uzas "ekskluziviga decido". Komplikas la aferon, ke la rekta verbigaĵo "ekskluzivi" estas transitiva, sed nur aĵ-subjekta, samkiel "simboli": do diskriminacianto ekskluzivigas minoritatanojn. (Same pri ekskludi, inkludi, inkluzivi. Do regule!)
* Ekskluziva [escluinte] es egal ajetival: donce Zamenhof usa coreta ekskluziviga decido [un deside cual esclui la otra posibles, un deside cual fa ce la eleje deveni escluinte]. La situa deveni plu complicada car la forma verbida ekskluzivi es transitiva, ma ave sola un cosa per sujeto, la mesma como simboli: donce un prejudosa ekskluzivigas membros de minorias [fa ce otras esclui los]. (Es la mesma con ekskludi [= "ekskluzivi"], inkludi, inkluzivi [= inclui]. Cual es per dise: los es coerente!)
* "Ekskluziviga decido" es strana, car la ojeto (la cosa cual deveni escluinte) es la deside mesma. "Ekskluziviĝinta decido" ta es plu lojical, ma cisa me ia malcomprende la intende. Multe de la confusa ta desapare si "eksluziva" ta es prima un verbo como en lfn. Simon
|
![[RDF Data]](/fct/images/sw-rdf-blue.png)