| abstract
| - Charakterystyka Andrzeja Kmicica Andrzej Kmicic to główna postać „Potopu” Henryka Sienkiewicza, szlachcic, który swoją odwagą i męstwem pomógł pokonać Szwedów. Nie jest on jednak postacią jednolitą, połączenie cech hulaszczego Sarmaty i dzielnego rycerza tworzy unikatową osobowość, bardziej przypominającą bohatera romantycznego niż pozytywistycznego. Dlatego właśnie Kmicic (a może raczej Babinicz?) jest jedną z najbarwniejszych postaci w polskiej literaturze. Kmicica poznajemy już na pierwszych kartach „Potopu” – jest on obiecany pannie Oleńce, zgodnie z testamentem Herakliusza Billewicza. Znany jest jej z opowiadań, jako „wielkiej fantazji kawaler, choć gorączką okrutny” (11). Kmicic to postawny, młody mężczyzna, od którego „łuna bije”, ma „oczy jak ryś, aż nimi kłuje”. Od początku daje się również we znaki porywcza, gwałtowna i otwarta natura Kmicica – „Dalibóg, im więcej patrzę, tym większa ochota do żeniaczki, żeby choć i jutro (...) to też nasz obyczaj smoleński: do niewiast, czy w ogień śmiało iść.” (14). Porównać go można z pewnością do konia krwi arabskiej, który nie chce się nikomu podporządkować, jest pełen energii i nikt nie ma na niego wpływu. „Kmicic był sam swawolnikiem, w którym dusza kipiała nieustannie”. Taka też była i kompania Kmicica, która choć pewnie mogłaby oddać znaczne zasługi Rzeczpospolitej, lecz zamiast tego wybrała życie banitów. On sam „w ustawicznych podjazdach, walkach i napadach zdziczał, przyzwyczaił się do krwi przelewu” (44). Nic dziwnego, że okoliczni ludzie zaczęli się bać Kmicica i straszyć nim dzieci, jak wilkołakiem (65). Dość szybko ukazują nam się tego konsekwencje: beztroskie „zabawy” z bronią, spalenie Wołomontowicz w akcie zemsty, porwanie Oleńki, czynią z Kmicica jeszcze gorszą postać, a opowiedzenie się po stronie Janusza Radziwiłła dodaje mu jeszcze jeden przydomek: zdrajca. Tu ujawnia się pierwsza cecha tragicznej osobowości Kmicica – jego czyny nie są wiernym odzwierciedleniem jego „dobrego z resztą z natury” serca (44). Stanisław Skrzetuski mówi o Kmicicu jako o człowieku, w którym „tyle dobrego, co i złego mieszka”.(235) Najbardziej traci na tym Oleńka, która z jednej strony kocha pełnego energii młodziana, a z drugiej – nienawidzi zdrajcę i mordercę: „Aż dziw było, że jeden człowiek mógł tyle złego w tak krótkim przeciągu czasu uczynić, i to człowiek ani zły zupełnie, ani zupełnie zepsuty. Jeśli kto, to panna Aleksandra, która najbliżej go poznała, wiedziała o tym najlepiej. Była cała przepaść między samym panem Kmicicem a jego uczynkami. Ale właśnie dlatego, jakiż ból sprawiała pannie Aleksandrze myśl, że ten człowiek, którego pokochała całym pierwszym impetem młodego serca, mógł być inny; że miał w sobie takie przymioty, które mogły go uczynić wzorem rycerza, kawalera, sąsiada; że mógł zyskać, zamiast wzgardy - podziw i miłość ludzką, zamiast przekleństw -błogosławieństwa.” (56) Dopiero po uczcie w Kiejdanach Kmicic zaczyna swoją przemianę. Radziwiłł mówi o nim, jako o „młodym i przedsiębiorczym, zuchwałym, okrytym wielką sławą rycerską”, doskonałym przywódcy swoich wojsk (171/172). Kmicic ponownie staje przed dylematem: czy pozostać wiernym Rzeczpospolitej, łamiąc przysięgę rycerską, czy też służyć Radziwiłłowi, a tym samym zdradzić ojczyznę. Kmicic, jako osoba głęboko wierząca, pragnie odkupienia swoich win. Choć Oleńka przebacza mu jego zdradę, („Ja do waćpana nie chowam urazy...”, (262)), Kmicic pragnie całkowitego oczyszczenia. Porywa księcia Bogusława i przyjmuje nazwisko Babinicza. Symbolizuje to wewnętrzną przemianę bohatera, jego dojrzewanie i pragnienie odpokutowania win. Sam, przed Bogiem przyznaje się za swoją głupotę i prosi o przebaczenie. (315). Obiecuje własnego dobra nie przekładać nad dobro państwa. Pod nowym nazwiskiem dokonuje czynów szlachetnych, wysadzając kolubrynę odznacza się nie tylko odwagą, ale i zuchwałością, ponieważ „na stu jeden powróci chyba z takiej imprezy”. (466). Podróż do polskiego króla napawa go radością, czuje, że odnalazł tego, komu powinien służyć jako rycerz: „Kmicicowi na jego widok zdawało się, że ktoś mu żelazną dłonią ścisnął serce. Żal zawrzał w gorącej duszy junaka. Skrucha, litość i cześć oddech zaparły mu w gardle, poczucie winy niezmiernej podcięło mu kolana, aż drżeć począł na całym ciele, i nagle nowe, nieznane uczucie powstało mu w piersi. Oto w jednej chwili pokochał tak ten bolesny majestat, że uczuł, iż nie ma nic droższego na ziemi całej od tego ojca i pana, że gotów za niego poświęcić krew, życie, znieść torturę i wszystko w świecie. Chciałby się do tych nóg rzucić, kolana objąć i prosić o odpuszczenie win. Szlachcic, zuchwały warchoł, zmarł w nim w jednej chwili, a urodził się regalista oddany duszą całą swemu królowi.” (508) Dalsze wyczyny Kmicica-Babinicza utwierdzają nas w jego moralnej poprawie. Okazuje się być wierny rycerskim zasadom, stawiającym honor i dobro ojczyzny ponad wszystko. Nawet, gdy ma już dojść do spotkania z Oleńką, Kmicic rusza na wojnę, związany rycerskim obowiązkiem. Sam Jan Kazimierz nazywa Kmicica „częstochowskim Hektorem” (587), porównując go do antycznego wojownika. Postać Kmicica jest więc, jak widzimy postacią dynamiczną i tragiczną, mającą wiele wspólnego z bohaterami romantycznymi: Jackiem Soplicą i Giaurem. Podobnie jak oni, Kmicic przeżywa metamorfozę, by odkupić swoje winy, przybiera nowe imię, by zrehabilitować swoje poprzednie „ja”. Jednak dla nich, miłość była powodem nieszczęść, Kmicicowi daje zaś siłę do działania. To właśnie sprawia, że postać Kmicica jest tak barwna i idealnie pasuje do epoki opisywanej przez Sienkiewicza.
|
![[RDF Data]](/fct/images/sw-rdf-blue.png)