| abstract
| - Binnen de Orthodoxe Kerk en een aantal Oosters-katholieke Kerken is Goddelijke Liturgie volgens de Byzantijnse ritus de term die gebruikt wordt voor de heilige eucharistiedienst, volgens het oosters gebruik, van de Kerk van Byzantium (Constantinopel). De oorspronkelijke Griekse tekst van deze liturgie werd in het Slavisch vertaald door de heiligen Cyrillus en Methodius, de leraars van de slavische volken. Later werd de liturgie vertaald in andere talen, waaronder het Nederlands. De Goddelijke Liturgie is - binnen het Oosters christendom - het equivalent van de Heilige Mis (of eucharistieviering) in de Rooms-katholieke Kerk. De Goddelijke Liturgie bestaat uit drie delen:
* de voorbereidende gebeden
* de liturgie van de catechumenen, zo genoemd omdat in de eerste eeuwen van het christendom catechumenen alleen dit deel mochten bijwonen. Dit deel wordt ook de liturgie van het Woord genoemd.
* de liturgie van de gelovigen, zogenoemd omdat in de eerste eeuwen alleen diegenen die gedoopt waren werden toegelaten. Er zijn vier soorten Goddelijke Liturgie in gebruik:
* de goddelijke Liturgie van de H. Johannes Chrysostomos, gebruikt op de meeste zon- en feestdagen en op de zaterdagen van de grote vasten.
* de goddelijke Liturgie van de H. Basilius de Grote, deze liturgie wordt 10 maal per jaar gevierd. Op 1 januari, de feestdag van de H. Basilius, op de vooravond van Kerstmis en van Theofanie: 24 december en 5 januari, op de 5 zondagen van de grote vasten, op Witte Donderdag en zaterdag voor Pasen.
* de Liturgie van de “voorgeheiligde gaven” van Gregorius de Grote. Deze communiedienst voor de woensdagen en vrijdagen van de grote vasten. In de 5e week ook op donderdag en in de Goede Week op de eerste drie dagen van deze week.
* de goddelijke Liturgie van de H. Jakobus de Mindere, één keer per jaar gevierd op 23 oktober en dan vooral in Jeruzalem. De goddelijke Liturgie van de H. Johannes Chrysostomos is korter dan die van de H. Basilius de Grote. De Liturgie van de “voorgeheiligde gaven” is een vesperofficie (avonddienst) met een communiedienst eraan toegevoegd. Het brood en de wijn werden geconsacreerd in de dienst van de voorafgaande zondag. De Latijnse ritus van de Rooms-Katholieke Kerk heeft een analoge dienst voorbehouden aan de Goede Vrijdagviering. Hierbij dient opgemerkt te worden dat Johannes Chrysostomos, Basilius de Grote en Gregorius de Grote niet de componist of tekstschrijver van de verschillende Liturgieën zijn. Zij beschreven wat zij in de Kerk als praktijk tegenkwamen. De vorm van de Goddelijke Liturgie is vastgelegd alhoewel de hymnen en lezingen variëren naargelang het seizoen en volgens het gevierde feest. Het verloop is meestal als volgt: Eerste deel: a. Voorbereiding van priester en diaken (Is eigenlijk vóór de liturgie)
* 1. Voorbereidingsgebeden voor de iconostase.
* 2. Gebed bij het binnentreden in het heiligdom.
* 3. Gebeden bij het aankleden.
* 4. Handwassing b. Voorbereiding van de offergaven (Proskomidie) Vóór de dienst maakt de priester op een snijtafel (Proskomidie) de gaven klaar van brood en wijn. Intussen leest in de Russisch-orthodoxe kerk de lector het derde en het zesde van het Getijde (gebed), in de Grieks-orthodoxe kerk viert men de Metten. Uit een gedesemd broodje (prosfora) snijdt de priester een vierkant stuk, het Lam. Uit andere prosfora's snijdt hij kleinere stukjes die hij groepeert rond het Lam, ter gedachtenis van de Theotokos, de heiligen, de levenden en de overledenen: de gehele kerk rond Christus verzameld. Hij bewierookt de gaven met sluiers (velums) en bewierookt ze.
* 1. Voorbereiding van brood en wijn.
* 2. Gaven worden bedekt en bewierookt met gebed; gedachtenis van de Moeder Gods, de heiligen, de levenden en overledenen bij de bereiding van de "gedachtenisstukjes".
* 3. Offeringsgebed van de Proskomidie.
* 4. Slotgebed. Tweede deel: Begin van de Liturgie A. Liturgie van de catechumenen een inleiding die bestaat uit meerdere a. litanieën, gebeden en psalmen door het koor, afgewisseld met diaken- en priestergebeden, waarbij het koor telkens antwoordt: Heer, ontferm U. Voorbereidingsriten:
* 1. Aanhef - 1e Grote bewieroking van het altaar (religie), de ikonen, de kerk en alle aanwezige gelovigen - gebeden voor het altaar - zegening van de diaken.
* 2. Plechtige Lofzang. (Inleiding - Doxologie)
* 3. Beginzegen
* 4. Grote VredesLitanie: “Laat ons in vrede bidden tot de Heer” en stil gebed. - gebed van de eerste Antifonen (Ps. 102 of Ps. 91 op weekdagen) (psalmverzen met refrein of hele psalmen, met daar tussenin telkens een kleine litanie).
* 5. Kleine litanie (facultatief) en stil gebed. - gebed van de tweede antifoon en Christus-hymne (Ps. 116 of 145 of Ps. 92 op weekdagen)
* 6. Kleine litanie (facultatief) en stil gebed - gebed van de derde antifoon; de Zaligsprekingen (Math. 5:3-12 Makarismen uit de Bergrede of Ps. 94 op weekdagen).
* 1. Kleine intocht (Isodos) - Processie met het Evangelieboek - Intochtslied (Eisodikon).
* 2. Troparia en Kontakia hymnen (herdenkingen van heiligen of gebeurtenissen uit de bijbel aangepast aan de liturgische kalender)
* 3. Gebed van het Trisagion.
* 4. Trisagion hymne (driemaal heilig) Op Kerstmis, Theophanie, zaterdag voor Palmzondag, Paaszaterdag, Pasen, de Paasweek, Pinksteren, het feest van Kruisverheffing en de derde zondag van de Grote vasten wordt in plaats van het Trisagion een ander gezang gezongen. c. Lezingen De lezingen apostel en evangelie; vóór elke lezing is er een korte wisselzang van lector en koor.
* 1. Zegening van de troon.
* 2. Prokimen (psalmverzen)
* 3. Lezing uit de Apostel
* 4. Alleluia
* 5. 2-e Grote bewieroking.
* 6. Lezing uit het Evangelie
* 7. Homilie (preek en mededelingen, in de Grieks-orthodoxe kerk) (In de Russisch-orthodoxe kerk aan het einde van de dienst.)
* 1. Gebed van de "Dringende" of “vurige smeekbede” Grote Litanie voor alle gelovigen. - gebed. (In de Grieks-orthodoxe Kerk stopt men voor het gebed van de "dringende smeekbede" en gaat verder in de Tweede litanie voor de gelovigen bij het Tweede gebed voor de gelovigen.)
* (2. Litanie en gebed voor de overleden.) (facultatief)
* 3. Litanie van de catechumenen (doopleerlingen) - gebed - Wegzending van de catechumenen Derde deel: B. Liturgie van de gaven en van de gelovigen - de voorbeden: voor alle mogelijke noden in de kerk en de wereld, voor de overledenen, voor de doopleerlingen, voor de gelovigen in de kerk.
* 1. Eerste Twee litanie voor de gelovigen. - gebed -
* 2. Tweede litanie voor de gelovigen en de wereld. - gebed - (Hier gaat men verder na de Dringende litanie in de Grieks-orthodoxe Kerk)
* 3. Overbrenging van de offergaven - met het eerste deel van het Cherubijnenlied - voorbereidingsgebed - 3-e Grote bewieroking.
* 4. Grote intocht: processie van brood en wijn naar het altaar en gedachtenissen, tweede gedeelte van het Cherubijnenlied; een offerande-processie met de reeds klaargemaakte gaven van brood en wijn. - Bewieroking van de offergaven - wederzijdse gedachtenis van priester en diaken. Rite van de offerande:
* 5. Kleine vragende litanie van de offerande. - offerandegebed -
* 6. Vredeskus.
* 7. Geloofsbelijdenis (Niceaanse Geloofsbelijdenis) b. Het eucharistisch offergebed. (Anafora of Canon) Na de zang van het driemaal Heilig door het koor, zingt de priester aansluitend luid de woorden van de consecratie: Annroeping van de Heilige Geest over het brood en de wijn.
* 1. Inleidingsdialoog.
* 2. Dankzegging (Eucharistisch Hooggebed) ("Het is waardig en recht")
* 3. Anafora. (prefatie)
* 4. Lofzang van de engelen (Sanctus, Hymne van het driemaal heilig.)
* 5. Anamnese (Avondmaalsbericht met instellingswoorden.) Verdere gedachtenis van Christus' verlossingswerk.
* 6. Aanbieding van de offerande - opheffing.
* 7. Aanroeping van de Heilige Geest (Consecratie en Epiklese, Gebed om nederdaling van de H. Geest op de gaven van brood en wijn).
* 8. Gedachtenissen (Voorbeden/diptieken) van de overledenen. - Gedachtenissen - Gedenking van de Theotokos (Moeder Gods) en Gedenking van de heiligen. Levenden en de gehele kerk (Memento): - Voor bisschoppen, priesters..., de gehele kerk..., koning(in), regering en (het leger)..., de patriarch, aartsbisschop..., bewoners van dorp/stad..., noodlijdenden, zieken..., weldoeners van deze kerk/klooster...
* 9. Afsluiting van de Anafora. - Slot van de canon en zegen - c. Deelname van de gelovigen aan de liturgie en de communie Na het hoogebed volgt een communie-litaniegebed, besloten met het Onze Vader, en een gebed.
* 1. Voorbereiding: zegenspreuk - litanie - gebed - Onze Vader
* 2. Zegen en gebed van de hoofdbuiging. Voorbereidingshandelingen:
* 3. Inleidingsgebed en opheffing van het Lam. ("Het Heilige voor de Heiligen!")
* 4. Het breken van het H. Brood, en de vermenging van het H. Bloed met het hete water. (Zeon, dit verbeeldt de H. Geest).
* 5. Communie van priester en diaken - gebeden.
* 6. De communie van de gelovigen met communielied (Kinonikon). - gebeden - - Gezang na de communie.
* 7. Sacramentale zegen - gebeden. - bewieroking
* 8. Overbrenging van de kelk en nogmaals bewieroking van de H. Spijzen.
* 9. Dankzegging: litanie - gebed. d. Slot van de liturgie - Slotgebeden - Dankzegging, een kort homilie, mededelingen (in de Russisch-orthodoxe kerk), slotgebed, zegen en wegzending
* 1. Zegengebed "gebed achter de ambon" - Homilie.
* 2. Zegen en wegzending.
* 3. Kruisverering en Uitdeling van het Antidoron (Niet-geconsacreerde stukjes brood).
* 4. Consumptie (nacommunie) van de H. spijzen door de diaken (priester) aan de prothesis (ablutie). e. Dankzegging (Valt eigenlijk buiten de liturgie)
* 1. Stille dankzegging van de priester bij het uitkleden van zijn gewaden.
* 2. Communiedankgebeden door de lector. In de praktijk is de viering van de liturgie dikwijls zonder diaken. Alles wat de diaken zingt en doet neemt de priester dan over en een aantal gebeden worden dan weggelaten.
|
![[RDF Data]](/fct/images/sw-rdf-blue.png)